مدیر برنامه‌ریزی و توسعه شرکت ملی صنایع پتروشیمی گفت: برای توجیه‌پذیر کردن احداث واحدهای آروماتیکی دیگر مجوز احداث واحدهای خوراک جذاب مثل اتان را صادر نخواهیم کرد بلکه واحدهای جدید به صورت اولفین-آروماتیک تعریف می‌شوند.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، به طور کلی هر چه از خام‌فروشی منابع هیدروکربوری به سمت احداث پتروپالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها و سپس توسعه صنایع تکمیلی حرکت کنیم، میزان ایجاد ارزش افزوده و اشتغالزایی و تحریم‌گریزی به ازای هر گامی که برداشته می‌شود به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌یابد به گونه‌ای که حتی ارزش افزوده و اشتغالزایی و تحریم‌گریزی صنایع تکمیلی بسیار بیشتر از پتروشیمی‌ها است.
اما علیرغم اهمیت صنایع تکمیلی در کشور، بنگاه‌های تولیدی فعال در این صنایع با موانع و چالش‌های جدی دست و پنجه نرم می‌کنند که مهمترین این چالش‌ها به کمبود یا فقدان مواد اولیه برمی‌گردد. به بیان دیگر موتور توسعه صنایع تکمیلی به عنوان اشتغالزاترین صنعت کشور زمانی روی دور تند به حرکت درمی‌آید که مواد اولیه موردنیاز این صنایع تامین شود.
همانطور که در تصویر 1 نیز قابل مشاهده است، در حلقه‌های زنجیره ارزش در صنعت نفت، آن بخشی که مواد اولیه صنایع تکمیلی را تامین خواهد کرد صنعت پتروشیمی است و شرکت ملی صنایع پتروشیمی به عنوان نهاد حکمران و سیاست‌گذار بر این صنعت وظیفه دارد برای تامین مواد اولیه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی (صنایع تکمیلی) برنامه‌ریزی کند.
در این بین اما به دلایل مختلف در طول سال‌های طولانی توسعه صنعت پتروشیمی کشور از ریل اصلی خود خارج شده و به صورت نامتوازن توسعه پیدا کرده است به طوری که هم‌اکنون در این صنعت برخی محصولات پایه پتروشیمی مثل متانول به وفور تولید می‌شود ولی در برخی دیگر از محصولات پایه مثل محصولات آروماتیکی با کمبود مواجه هستیم.
در این راستا برای بررسی دقیق‌تر برنامه‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی و طرح و اقدامات این شرکت برای تولید مواد اولیه موردنیاز صنایع تکمیلی با حسن عباس‌زاده مدیر برنامه‌ریزی و توسعه شرکت ملی صنایع پتروشیمی به گفتگو نشستیم.
بخش اول این مصاحبه با عنوان «خاویار پتروشیمی-6| نقشه راه وزارت نفت برای تولید پروپیلن/ سلمان فارسی سال آینده بهره‌برداری می‌شود» منتشر شده است. در بخش دوم مصاحبه به چالش‌ها و برنامه‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی برای تولید محصولات پایه آروماتیکی پرداخته می‌شود.
*ایده‌ای هوشمندانه برای احداث دومین پتروشیمی تولیدکننده پلی‌استر در کشور
فارس: در بخش اول مصاحبه درباره چالش‌های تولید پروپیلن و مشتقات آن برای تامین مواد اولیه صنایع پایین‌دستی صحبت کردیم. همچنین نکاتی نیز درباره واحدهای متانولی گفته شد. در این بخش موضوع بحث درباره تولید سایر محصولات پایه پتروشیمی است. مصاحبه را با موضوع محصول پلی اتیلن ترفتالات یا پِت شروع می‌کنیم. این محصول به عنوان ماده اولیه صنایع نساجی و بطری‌سازی مورداستفاده قرار می‌گیرد و شاهد بودیم که سال گذشته نیز در تامین این ماده اولیه مشکلات زیادی وجود داشت. از طرفی تنها تولیدکننده این محصول نیز پتروشیمی شهیدتندگویان است. راهکار شما برای حل مشکل کمبود پِت در کشور چیست؟
عباس‌زاده: البته پتروشیمی شهیدتندگویان در دو فاز تعبیه شده است و در مقطعی این پتروشیمی به بهره‌برداری رسید که میزان تولید آن تا 15 سال آینده را برای مصرف کشور کفایت داشت. همانطور که میدانید در سال‌های گذشته ما پِت (پلی اتیلن ترفتالات) را صادر می‌کردیم و همانند سال گذشته کمبود این ماده اولیه صنایع تکمیلی احساس نمیشد.
همین الان هم در بازار داخلی ما با کمبود پِت مواجه نیستیم و کمبود در بازار به دلیل التهابات ناشی از نوسانات نرخ ارز ایجاد می‌شود، زیرا این نوسانات باعث می‌شود تقاضا به دلیل عدم اطمینان از آینده افزایش یابد و ذخیره انبار صنایع پایین‌دستی پتروشیمی افزایش یافته و در نتیجه برای مقاطعی به دلیل افزایش ناگهانی تقاضا با کمبود پِت مواجه شویم.
در سال جاری یک کارخانه پلی اتیلن ترفتالات در ورامین هم به بهره برداری رسید که ظرفیت تولید آن 80 هزار تن در سال می‌باشد. با این در حال حاضر ما دو طرح برای احداث پتروشیمی تولیدکننده پِت در دستور کار داریم. یکی از طرح‌ها را شرکت فرساشیمی در عسلویه احداث می‌کند. پلی اتیلن ترفتالات PET پلیمری است که از PTA و MEG تولید می‌شود. فرساشیمی اتفاقاً چون خودش محصول MEG نیز تولید می‌کند، ظرفیت خوبی دارد که از این ماده برای تولید پِت استفاده کند. اتفاقا برای پیشبرد طرح چند جلسه‌ای هم با مسئولین این شرکت داشتیم.
فارس: پیشرفت طرح چند درصد است؟
عباس‌زاده: این طرح فعلا در مرحله مقدماتی است، یعنی حدود 10 درصد پیشرفت دارد ولی به دلیل نوع قرارداد این طرح با طرف چینی که از سرمایه‌گذار ایرانی MEG خریداری می‌کند، مشکل تامین سرمایه ندارد و امیدواریم با سرعت اجرایی شود.
فارس: این طرح برای تولید پِت، پارازایلن و استیک اسید موردنیاز را از کجا تامین می‌کند؟
عباس‌زاده: این دو ماده سازنده PTA را از جایی نمی‌گیرد، بلکه PTA را وارد می‌کند و با ترکیب آن با MEG، پِت تولید می‌کند. نکته جالب اینکه در این طرح برای تامین PTA با یک تولیدکننده خارجی توافق شده است که در ازای اعطای PTA به این طرح، MEG از فرساشیمی دریافت کند. این کار یک اقدام هوشمندانه بود، زیرا با نوعی تهاتر هم نیاز به تامین PTA حل شد و هم مشکل صادرات MEG حل شد.
*جزئیاتی درباره احداث پتروشیمی تولیدکننده پِت در کردستان
فارس: طرح دیگری که برای تولید پِت در دستور کار بوده چیست؟
عباس‌زاده: طرح دیگر بر اساس زایلن تولیدی در پتروشیمی نوری در کردستان تعریف شده است. در واقع برای احداث طرح پت کردستان، کنسرسیومی بانکی تشکیل شده است و در مرحله صدور مجوز می باشد.
فارس: سوال و شبهه‌ای که بنده دارم این است که چقدر می‌توان روی این دو طرح حساب باز کرد؟ یعنی چقدر جدی هستند؟ چون به هر حال توجیه این طرح‌ها نسبت به مابقی طرح‌های گازی کمتر است، لذا قبول کنید که با دیده تردید به این دو طرح نگاه شود. از طرفی درصد پیشرفت بالایی هم ندارند.
عباس‌زاده: ببینید طرح فرساشیمی که توجیه اقتصادی بالایی دارد، اصلاً شک نکنید. چون اولاً در این طرح قرار نیست واحد PTA احداث کند، پس حجم سرمایه‌گذاری‌اش را کاهش داده است. MEGاش را هم که خودش تولید دارد و PTA موردنیازش را هم از طریق تهاتر با MEG به دست می‌آورد، پس فقط می‌خواهد این دو ماده را به پِت تبدیل کند. بنابراین طرح فرساشیمی امکان‌پذیری بالایی دارد.
طرح پِت کردستان که برای مجموعه بعثت است نیز از طریق صندوق توسعه ملی و جذب فاینانس از یک کنسرسیوم بانکی جلو رفته است. به نظرم امکان‌پذیری این طرح نیز بد نیست و اینطور نیست که این طرح‌ها توجیه اقتصادی نداشته باشند.
فارس: طرح پت کردستان پارازایلن و MEG موردنیازش را از کجا تامین می‌کند؟
عباس‌زاده: زایلن موردنیازش را طبق تفاهم‌نامه‌ای که داشته از پتروشیمی نوری می‌گیرد. برای تامین MEG موردنیاز، خود آن هلدینگ یک طرح MEG دارد. ضمن اینکه ما در کشور MEG زیاد داریم و در حال صادر کننده آن هستیم. تنها چالش این طرح‌ها مربوط به تامین زایلن است که برای این طرح با پتروشیمی نوری توافق شده است.
فارس: شما به دو طرح تولید پلی اتیلن ترفتالات اشاره کردید، سوال بنده این است که در لایه حکمرانی و سیاست‌گذاری چه کارهایی باید انجام داد تا به این طرح‌ها کمک شود؟ در حوزه پروپیلن شما اشاره کردید که با ترکیبی از ابزارهای تخفیفی و مالیاتی می‌توان به توسعه زنجیره ارزش کمک کرد، برای تولید پِت چه کار می‌توان کرد؟
عباس‌زاده: یکی از راهکارها می‌تواند همین مدلی باشد که فرساشیمی انجام داد. یعنی واحد PTA که سرمایه‌گذاری آن قابل ملاحظه است را حذف کرد تا حجم سرمایه‌گذاری کاهش یابد. بحث بعدی اینکه ما باید بتوانیم برای همه محصولات، خوراک‌هایشان را آنالیز کنیم و به گونه سیاست‌گذاری کنیم که قیمت این خوراک‌ها متعادل باشد.
در هیچ حوزه‌ای بنده موافق اعطای تخفیف بلندمدت نیستم، زیرا صنعت ما را به یک آسپرین وابسته می‌کند. حتی در طرح‌های MTP و GTPP هم اعطای تخفیف برای بلندمدت داده نمی‌شود بلکه تنها برای مدتی در قیمت خوراک تخفیف داده می‌شود تا اقتصاد این طرح سروسامان بگیرد. بعد از آن این تخفیف نیز قطع می‌شود.
*حل چالش کمبود بنزن در کشور با استفاده از بنزین پیرولیز
فارس: محصول پایه بعدی، بنزن است که این ماده در تولید استایرن مورداستفاده قرار می‌گیرد و اتفاقا الان هم در کشور با کمبود آن مواجه هستیم. برای حل این مشکل چه تدبیری اندیشیده‌اید؟
عباس‌زاده: در این حوزه یعنی محصولات آروماتیکی خصوصا استایرن، یک طرح به نام پتروشیمی کیان در دست اجرا داریم و یک مجتمع به نام پتروشیمی پارس داریم. در حال حاضر اکثر استایرن موردنیاز کشور در مجتمع پارس تولید می‌شود. طرح کیان مربوط به سال‌های دهه 80 است و قرار بود 4-5 سال پیش به بهره‌برداری برسد که به دلایل متعدد با تاخیر مواجه شده است. در حال حاضر یک سری مجتمع‌ها در کشور بر اساس استایرن پارس و کیان توسعه پیدا کردند و به بهره‌برداری رسیدند. خب پارس در سرویس آمده است و اینها را خوراک‌دهی می‌کند ولی کیان هنوز نیامده است.
در کنار این موضوع متأسفانه وزارت صمت بدون هماهنگی با شرکت ملی صنایع پتروشیمی برای بنگاه‌هایی مجوز صادر کرد که استایرن مصرف می‌کنند و پلی‌استایرن تولید می‌کنند. در شرکت ملی صنایع پتروشیمی اگر طرحی خوراک نداشته باشد مجوز آن را صادر نمی‌کنیم ولی در وزارت صمت اینگونه نیست.
مثلا می‌بینند که الان استایرن موجود است، بدون هماهنگی با شرکت ملی صنایع پتروشیمی مجوز صادر می‌کنند، اتفاقا در کوتاه‌مدت هم این خوراک استایرن موجود است ولی در بلندمدت اینگونه نیست. یعنی آنها نگاه نمی‌کنند که مثلا شرکت ملی صنایع پتروشیمی برنامه دارد تا بر اساس استایرن موجود چند طرح دیگر را جلو ببرد، در نتیجه وقتی واحدهای ما به بهره‌برداری برسند دیگر استایرنی برای بنگاه‌هایی که وزارت صمت مجوز داده باقی نخواهد ماند.
یا اتفاق دیگری که می‌افتد این است که ما در کشور با کمبود استایرن مواجه می‌شویم ولی در برخی واحدهای دیگر حتی مازاد پلی‌استایرن داریم و آنها را صادر می‌کنیم. بدین صورت توسعه کاریکاتوری می‌شود. تا کنون چندین بار به وزارت صمت نامه زدیم و درخواست کردیم که جلوی افزایش ظرفیت این بنگاه‌ها را بگیرند یا بر اساس واردات استایرن طراحی نمایند.
فارس: جدای این مسئله، برای تولید استایرن به بنزن و اتیلن نیاز است که درباره بنزن با کمبود تولید مواجه هستیم. برای حل این مشکل در لایه حکمرانی و عملیاتی چه راهکاری دارید؟
عباس‌زاده: برای حل مشکل بنزن نیاز به واحدهای آروماتیک هست که می‌دانیم سرمایه و زمان زیادی لازم دارند، طرحی را تعریف کردیم که ایده اصلی طرح بدین صورت است که از D.P.G (بنزین پیرولیز) موجود در واحدهای الفینی برای تولید بنزن استفاده شود. در حال حاضر حدود 200 هزار تن D.P.G توسط شرکت‌های پتروشیمی مازاد است و صادر می‌شود که می‌توان از این مقدار بیش از 100 هزار تن بنزن تولید کرد.
این طرح با این ایده تعریف شد و یک سرمایه‌گذار برای احداث آن در ماهشهر مجوز گرفت. بدین صورت مشکل تولید بنزن حل خواهد شد. ما الان تعداد زیادی متقاضی برای احداث واحدهای تولیدکننده استایرن داریم اما مشکل کمبود بنزن است که به این متقاضیان مجوز نمی‌دهیم.
* رمزگشایی از نسخه شرکت ملی صنایع پتروشیمی برای توسعه واحدهای آروماتیکی
فارس: چرا تولید بنزن از طریق واحدهای آروماتیک انجام نمی‌شود؟ مثلا همانطور که واحدهای متانولی توسعه پیدا کردند این واحدها چرا توسعه پیدا نکردند؟ باید چگونه سیاست‌گذاری کرد؟
عباس‌زاده: واحدهای آروماتیک از آن واحدهایی هستند که جزء زنجیره‌های سخت صنعت پتروشیمی محسوب می‌شوند و نرخ بازگشت سرمایه پایینی دارند. قیمت خوراک مایع مثل میعانات گازی بسیار بیشتر از خوراک گاز است در نتیجه طبیعی است که IRR پتروشیمی‌های خوراک مایع کمتر از خوراک گازی باشد.
فارس: برنامه شما برای حل این مشکل چیست؟ مثلاً روی قیمت میعانات گازی تخفیف می‌دهید؟
عباس‌زاده: برای توجیه‌پذیر کردن حداقل یک واحد آروماتیکی بزرگ مثل پتروشیمی نوری، سال 98 مبانی تخصیص خوراک را تدوین کردیم. طبق این آیین‌نامه در تخصیص خوراک‌ها دیگر مثلا اتانِ تنها به هیچ واحدی نمی‌دهیم، بلکه در کنار اتان، آن واحد باید بوتان و نفتا را نیز به عنوان خوراک دریافت کند و مشتقات آن را تولید کند. بر اساس همین قاعده یک طرح اولفین-آروماتیک مجوز گرفته و در حال اجرا می باشد. در این راستا طرحی به نام اولفین-آروماتیک آریا که زیرمجموعه هلدینگ نفت و گاز پارسیان است تعریف شد. خوراک این طرح اتان و نفتا است.
در واقع مبانی این آیین‌نامه بدین صورت است که برای خوراک‌های خیلی جذاب مثل اتان به صورت تنها مجوز صادر نکنیم، بلکه در کنار آن واحدهای آروماتیکی نیز تعریف کنیم، بدین صورت در واحدهای ترکیبی سودآوری معقول می‌شود، یعنی نه مثل خوراک گازی‌ها سودآوری نجومی دارند و نه مثل خوراک مایع‌ها سودآوری اندکی دارند، بلکه با ترکیب این دو میزان سودآوری معقول شده و طرح‌ها توجیه اقتصادی خوبی به دست می‌آورند.
این آیین‌نامه اتفاقا یک مشکل دیگر ما را نیز حل کرد. برای توسعه واحدهای PDH ما به پروپان نیاز داریم. به ترکیب پروپان و بوتان ، LPG می‌گویند که هم‌اکنون در صادرات آن نیز مشکلاتی وجود دارد. اما نکته اینجاست که اگر ما پروپانِ این LPG را در واحدهای PDH مصرف کنیم دیگر کسی بوتانِ LPG را از ما نمی‌خرد و نمی‌توانیم آن را صادر کنیم. این موضوع باعث میشد که در صورت توسعه واحدهای PDH با مشکل بوتان مازاد مواجه شویم.
با این آیین‌نامه توانستیم بخشی از بوتان مازاد کشور را در طرح اولفین هرمز استفاده کنیم. این طرح سالانه 2 میلیون تن بوتان مصرف می‌کند. یعنی در کنار 2 میلیون تن اتانی که درخواست داشتند 2 میلیون تن بوتان هم به آنها دادیم تا هم مشکل بوتان مازاد حل شود و هم از مسیر مصرف بوتان تولید پروپیلن در این واحد افزایش داشته باشد.
*به عنوان یک حکمران به دنبال توسعه هوشمند صنعت پتروشیمی هستیم
فارس: خیلی ممنون بابت وقتی که گذاشتید. به عنوان سوال پایانی می‌خواستم درباره نقش صنعت پتروشیمی در کاهش خام‌فروشی و ایجاد ارزش افزوده بپرسم. از نظر این صنعت چه نقش و جایگاهی باید در اقتصاد کشور داشته باشد؟
عباس‌زاده: اعتقادمان این است صنعت پتروشیمی مهمترین حلقه‌ی کاهش خام‌فروشی است. اگر می‌خواهیم این ارزش افزوده را در صنعت نفت و گاز ایجاد کنیم باید به صنعت پتروشیمی اهمیت بدهیم. صنعت پتروشیمی هم افزایش ارزش محصولات ما را به دنبال خواهد داشت و هم زمینه‌ساز اشتغالزایی در صنایع پایین دستی خواهد بود. اهمیت صنعت پتروشیمی را اگر همه‌ی ما درک کنیم، روی کیفی‌سازی آن کار می‌کنیم.
البته خداروشکر هم‌اکنون توجه ویژه‌ای به این صنعت می‌شود و در شرکت ملی صنایع پتروشیمی به عنوان حکمران و سیاست‌گذار در این صنعت به دنبال توسعه هوشمند صنعت پتروشیمی هستیم. الآن که صنعت پتروشیمی ایران در بلوغ 60 سالگی قرار گرفته است، دیگر نباید کار آزمون-خطایی در آن صورت بگیرد و به اصطلاح نباید تیر در تاریکی شلیک کنیم.
باید با شناخت و برنامه‌ریزی دقیق به سمت توسعه زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی حرکت کنیم. الآن دو سال است که تاکید داریم استراتژی صنعت پتروشیمی باید بر توسعه هوشمند و تکمیل زنجیره‌ی ارزش متمرکز باشد. خب در این دو سال کارهای خوبی انجام شد و برای توسعه زنجیره ارزش و پوشش حفره‌های این صنعت مطالعات و برنامه‌ریزی‌های دقیقی صورت گرفت. برای حل چالش‌های تمامی مواد اولیه موردنیاز صنایع پایین‌دستی پتروشیمی برنامه و طرح داریم که انشاالله با حمایت‌های مجلس و دولت این مسیر رو به توسعه در صنعت پتروشیمی کشور ادامه پیدا خواهد کرد.
مصاحبه از سیداحسان حسینی